Rechtspraak-advocatuur Salduz: bij voorkeur een zelf gekozen advocaat

Bij voorkeur een zelf gekozen Salduzadvocaat: EHRM 20 oktober 2015, Dvorski t/ Kroatië, nr. 25703/11

Wanneer de politie zonder gegronde reden de verdachte verhindert zich te laten bijstaan door een advocaat naar keuze tijdens het eerste politieverhoor, kan dat leiden tot een schending van het recht op een eerlijk proces.

De feiten: geen bijstand van zelfgekozen advocaat tijdens verhoor

In deze casus had de verdachte wel bijstand van een advocaat tijdens zijn eerste politieverhoor, maar beweert hij dat hij zich niet mocht laten bijstaan door zijn eigen (door zijn ouders aangestelde) advocaat, noch zelf een andere advocaat mocht kiezen. Tijdens dat verhoor legde de verdachte bekentenissen af die later als bewijs werden gebruikt om hem te veroordelen.

Geen schending van het recht op eerlijk proces volgens de Kamer van het EHRM…

Het EHRM oordeelde op 5 november 2013 dat er geen sprake is van een schending van artikel 6 EVRM. Het Hof stelde vast dat de verdachte niet klaagde over de kwaliteit van de hem aangewezen advocaat, dat er geen sprake was van ongeoorloofde druk tijdens dat verhoor en dat de bekentenis niet werd gebruikt als centraal bewijsmiddel.

…maar de Grote Kamer gaat niet akkoord

In het besproken arrest gaat de Grote Kamer van het EHRM evenwel niet akkoord met die eerste beoordeling van de Kamer.

• Principieel recht op eigen advocaat, tenzij gegronde reden

De Grote Kamer beklemtoont het belang van de bijstand van een advocaat van eigen keuze, en dat vanaf het begin van het strafrechtelijk onderzoek. Dat recht op een eigen advocaat is evenwel niet absoluut, maar er moet sprake zijn van gegronde redenen om daarvan af te wijken, bijvoorbeeld in het belang van een goede rechtsbedeling.

In casu stelt de Grote Kamer vast dat de verdachte weliswaar formeel akkoord ging met de door de politie aangewezen advocaat, maar dat er geen sprake was van een degelijk geïnformeerde toestemming. De politie verzweeg immers dat zijn ouders al een advocaat hadden aangesteld en dat die advocaat op het politiekantoor aanwezig was. Hij werd door de politie echter weggestuurd zonder dat hij de verdachte had gezien. Het EHRM ziet geen gegronde reden voor die weigering.

• Afwijking kan het recht op een eerlijk proces in gedrang brengen

Als er wordt afgeweken van dat principe zonder goede reden, dan moet het EHRM controleren of dat het recht op een eerlijk proces schendt. De procedure moet daarbij in zijn geheel worden bekeken, rekening houdend met o.a. de effectiviteit van de bijstand, de bewijswaarde van de verdachtenverklaring en de mate van ongeoorloofde druk.

Hoewel de verdachte in casu niet klaagde over de kwaliteit van de bijstand, stelt de Grote Kamer wel vast dat er maar sprake was van een kort overleg (25 minuten) tussen de verdachte en de hem onbekende advocaat. Dat is eens te meer problematisch omdat het om ernstige feiten ging en omdat de eigen advocaat, die de verdachte meer vertrouwt, ’s morgens al aanwezig was en dus langer met de verdachte had kunnen overleggen.

De verdachte verzette zich tegen de weigering van de politie om zijn eigen advocaat te raadplegen, maar de nationale rechter onderzocht die klacht niet grondig. De verdachte had volgens de Grote Kamer dan ook geen effectieve mogelijkheid zich te verzetten tegen die weigering en tegen het gebruik van de bekentenis als bewijs. Hoewel de bekentenis niet het enige bewijs was, speelde het dus wel mee in de rechterlijke beoordeling.

De Grote Kamer van het EHRM stelt daarom een schending vast van het recht op een eerlijk proces.

Wat betekent dat voor het Belgisch strafprocesrecht?

Het EHRM gaat er dus van uit dat de verdachte in principe zelf zijn Salduzadvocaat moet kunnen kiezen, tenzij er goede redenen zijn om daarvan af te wijken.

In de Belgische Salduzpraktijk zal er een advocaat voor verhoor worden opgeroepen via de Salduz-webapplicatie van de balie. De verdachte heeft de mogelijkheid een eigen advocaat te vragen, althans voor zover die zich bij de balie heeft aangemeld om Salduzbijstand voor zijn cliënten te verlenen. Als de verdachte een naam van een advocaat opgeeft, zal het callcenter die advocaat twee keer proberen op te roepen. Lukt dat niet of wil die advocaat niet komen, dan zal een advocaat van de permanentiedienst worden ingeschakeld. Het kan dus zijn dat de verdachte niet de bijstand van zijn gekozen advocaat geniet.

In België wordt het principieel recht op een zelf gekozen advocaat dus gerespecteerd. Pas wanneer die niet beschikbaar is of geen bijstand wenst te leveren, zal er door de webapplicatie een permanentieadvocaat worden aangesteld. Dat lijkt een gegronde reden te zijn in het licht van de goede rechtsbedeling. In het arrest-Micu (EHRM 8 februari 2011, nr. 29883/06) zag het EHRM hier alvast geen schending van artikel 6 EVRM in. De politie trachtte hier 3 uur lang de advocaat naar keuze van de verdachte te contacteren. Toen dat niet lukte (objectieve onmogelijkheid) werden er 2 advocaten commis d'office aangesteld.