Voorzitter op vrijdag: "Wij moeten alle vrees overwinnen en AI integreren in ons leven en dus ook in ons beroep"

Omdat wij geen adepten zijn van zelfbewieroking, zal ik het hier niet hebben over de merites van de 30 gespecialiseerde sessies van het congres van de OVB, vorige vrijdag, onder het thema ‘de magie van het recht’. Wel over een onderwerp dat er met de nodige égards behandeld is: artificiële intelligentie (AI). En en passant ook over andere vormen van intelligentie. Want tot nader order zijn alle toespraken er gebracht door mensen die, om hun publiek te woord te staan, het voorlopig moesten stellen met menselijke intelligentie.

Vooralsnog zal dat zo blijven. Een OVB-congres met cyborgs als sprekers zou vermoedelijk weinig volk trekken, behalve als curiosum, bij wijze van eenmalige attractie. Wij zouden wel volop kunnen besparen op catering, want robots eten niet. Daar staat tegenover dat de energiekost omhoogschiet. De autonomie van onze ersatz-sprekers zou na een uur opgebrand zijn. Onze digitale vrienden moeten dan een tijdje aan het stopcontact-infuus. Een bevlogen cyborg kun je enkel inzetten voor korte interventies, want zijn batterij is al na een half uur plat. Dat komt de beknoptheid ten goede, dat wel, maar toch. Een saaie cyborg, een saaiborg, verbruikt naar verluidt minder stroom, maar een publiekstrekker wordt hij niet.

Het beeld dat ontstond, vorige vrijdag, was voor sommigen dystopisch, voor anderen een fascinerend vat vol opportuniteiten. Wat er ook van zij, wij moeten met de nodige omzichtigheid AI omarmen. Als jij ze niet omarmt, zal zij jou omstrengelen. Gebruik dus de tools die er zijn. Probeer ChatGPT. Onthoud daarbij, zoals de marketeers weten, dat als je niet hoeft te betalen voor de dienst, je zelf het product bent.

De uitdagingen zijn niet min. Ik beperk mij tot vijf voorbeelden, om in onze belangstellingssfeer te blijven.

Om te beginnen, het ingebakken conservatisme. De techologie is revolutionair, maar de output kleurt binnen de bestaande lijntjes. Het concept van predictive justice, dat de hele bestaande rechtspraak afloopt om uit te komen bij de slaagkansen van vergelijkbare zaken, hoe performant en indrukwekkend ook, is niet in staat om diezelfde rechtspraak te laten evolueren naar nieuwe invullingen of wendingen. Een gedroomd recept voor de behoudsgezinde of luie rechter – excuus, die laatste bestaat niet, dat was een ongepaste lapsus. Recht dat niet evolueert wordt onrecht.

Twee, een AI-profilering van mensen op grond van indiciën leidt tot onrechtvaardigheid, omdat de concrete persoon opgaat in gestandaardiseerde categorieën. Maatwerk verdwijnt. Dat is gebleken in de VS, waar magistraten beroep doen op risicofactoren om te beslissen welk soort begeleidende maatregelen of alternatieve straffen een delinquent opgelegd kan krijgen. In welke wijk je woont, waar en hoe lang je school liep, tot welke raciale of religieuze groep je behoort, hoe oud je bent, je burgerlijke staat, het beroep van je ouders: dergelijke factoren gaan bepalen welk lot je tegemoet gaat. Die parameters zouden een betrouwbaardere basis vormen dan welke andere beoordeling ook, om recidive tegen te gaan of meer algemeen criminaliteit te bestrijden.

Dat Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman overtuigend aangetoond heeft dat het oordeelsvermogen van mensen onwillekeurig verstoord wordt door allerlei onbewuste of onopgemerkte bronnen van vooringenomenheid helpt niet om AI uit de rechtszaal te houden. Dan maar liever de machine? Of toch liever niet?

Drie, AI ontwikkelt zich als een neurologisch netwerk. Wanneer je als mens associaties maakt of redeneringen opbouwt, borrelen de gedachten op in je brein. Hoe of waarom weet niemand. Dat is de black box van het denkvermogen. Die black box is er evenzeer bij artificiële intelligentie: de computerwetenschappers die de systemen ontwerpen, kunnen zelf niet uitleggen hoe AI tot de resultaten komt die zij voorstelt.

Dat houdt een reëel gevaar in voor zogenaamde AI-hallucinaties: AI levert bij momenten resultaten op die het systeem zelf bedenkt, maar van de pot gerukt zijn en tot overmaat van ramp de indruk wekken correct te zijn.

Vier, de illusie van betrouwbaarheid geeft vrij spel aan allerlei vormen van fraude: fake news, deepfakes, noem maar op.

Afschrikwekkend is het allemaal ongetwijfeld. Maar toch, wij moeten alle vrees overwinnen en AI integreren in ons leven en dus ook in ons beroep. Die onontkoombare vaststelling brengt ons bij de vijfde uitdaging. Dat is misschien nog de grootste. Advocaten zullen hun meerwaarde moeten bewijzen ten opzichte van wat AI oplevert. Alles wat advocaten nu doen maar door AI vervangen kan worden, dat alles zal AI van ons overnemen. Of wij dat nu willen of niet. Wie zich beperkt tot wat AI aankan, is bedreigd. Maar als wij inzetten op wat AI niet aankan, wacht ons een gouden tijdperk. Creativiteit, overtuigingskracht, verbindend vermogen (een deels onontgonnen terrein in onze beroepsgroep), mensenkennis, oordeelsvermogen, ethisch inzicht en, niet te vergeten, diepgaande kennis van het recht om AI-hallucinaties te detecteren: daarin ligt onze toekomst.

Als de leeuw je achterna zit, moet je niet sneller lopen dan de leeuw, maar sneller dan je buur, zegt het Congolese spreekwoord. Zo’n tijd staat ons te wachten, met de ongemakken van dien. Het zal van elk van ons afhangen of de advocatuur er straks bijhangt als een slinger na het feest, met veel uitgedoofde lampjes.

Geen nood, aan fatalisme geven wij niet toe, collectief zullen wij onszelf opnieuw uitvinden en de advocatuur zal onontbeerlijker zijn dan ooit tevoren.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies