Voorzitter op vrijdag: "Tussen het geschonden recht­vaar­dig­heids­ge­voel en de rechts­op­vat­tin­gen van de juristen gaapt een enorme kloof.”

‘Algemeen gesproken zijn het enkel de simpele opvattingen die de geest van het volk veroveren. Een foute, maar heldere en precieze gedachte zal in de wereld altijd krachtiger zijn dan een ware, maar complexe gedachte.’ Die gelaten overpeinzing tekende de immer actuele Alexis de Tocqueville op in De la démocratie en Amérique (1835).

Wij, juristen, hebben een – minimaal – vijf jaar durende rechtenstudie afgewerkt, na de middelbare school. Menig jurist heeft nog bijkomende universitaire studies gedaan. Wij weten dat de maatschappij complex is en dat daaruit volgt dat de rechtsregels dat ook zijn. Wij leven er mee, het is ons dagelijkse lot. Als advocaten kennen wij de rechtspraktijk, zijn wij in contact met magistraten en rechtzoekenden, en schuren wij onze denkbeelden en stellingen voortdurend aan de vervaarlijke vijl van de tegenspraak. Ons betoog is maar zo sterk als ons zwakste punt, onze ervaring bevestigt dat keer op keer. Soms valt dat mee, soms waarlijk niet. Maar we zitten in een vak dat scherp houdt. Even ingedommeld? Een argument niet gezien of slecht ingeschat? Zaak verloren.

Komt daar een gast zonder diploma maar met een grote muil. En met een taal die zo veraf staat van wat wij gewend zijn te horen, dat wij bij momenten niet verstaan waar de gozer het in godsnaam over heeft. En als wij hem wel verstaan, omdat wij voldoende geverseerd zijn in de imitatie-Hollandse variant van het maritieme dialect, dan helpt dat niet, want wij begrijpen hem niet. Het voelt trouwens aan als beneden onze stand om zo’n vent te begrijpen. Een randfiguur voor randfiguren. En dan zijn wij, in tegenstelling tot het besproken individu, nog beleefd. Bijvoorbeeld door het op het neutrale begrip ‘figuur’ te houden, in het samengestelde woord ‘randfiguur’. En door dus qua woordkeuze niet lager neer te dalen in de hiërarchie van de verstandelijke vermogens.

Denkt u er zo over? Wel, dan vrees ik dat u het nog eens zult moeten overdenken. Want zo simpel is het niet.

Aansluitend op het bericht van de veroordeling van N.V. uit B. bracht het VRT-programma Terzake een reportage over een klas in de school waar de jongeman met de artiestennaam Acid op de banken had gezeten. Hij was er een pittige leerling geweest, maar het was een goede jongen, zo mocht de kijker vernemen. De leerlingen en hun leraar gaven in de uitzending hun mening over het lot van hun onfortuinlijke streekgenoot. Ongezouten namen zij zijn verdediging op en gaven zij uiting aan hun onbegrip over de, volgens hen, veel te zware straf. De sympathie voor de YouTuber was te snijden. Er is kennelijk een gerechtelijke dwaling gebeurd. Namelijk de YouTuber is buiten alle proportie gesanctioneerd en de rijkeluiszoontjes veel te licht. De wanverhouding tussen de twee had geleid tot verlies van vertrouwen in het gehele gerecht, zo bleek.

Geen van de leerlingen leek de juridische problematiek begrepen te hebben, en dat gold zo te zien ook voor de leraar. De feiten waren schijnbaar ook geen uitermate relevant gegeven bij de beoordeling. Bij één leerling leek het te dagen dat de kwestie niet zo eenvoudig was, maar daar hield de analyse op.

Wat viel er op? Eén, de afwezigheid van juridische begripsafbakening, zoals tussen boete en schadevergoeding. Twee, men redeneert niet vanuit de daad of de intentie, maar vanuit de gevolgen en het zijn die laatste die bepalend zijn voor de ernst van de feiten en dus ook voor de sanctie. Drie, dat was misschien het frappantste, de leerlingen vonden het geen punt dat volgens het vonnis de kwalijke gevolgen van de oproep via YouTube terechtkwamen, niet alleen bij een studentenclublid dat niet betrokken was bij de feiten, maar daarenboven bij de familie en het restaurant van de ouders van dat niet betrokken clublid – alsof er voor de leerlingen terecht ruimte was voor een soort clanverantwoordelijkheid van de daders en al wie tot hun kring behoort.

Tussen het geschonden rechtvaardigheidsgevoel van de leerlingen en de rechtsopvattingen van de juristen gaapt een enorme kloof.

Toch komen de leerlingen en hun leraar over als zeer goed menende en oprecht bekommerde burgers van een land waarvan zij echt vinden dat het rechtssysteem fout zit.

Daar zit het probleem. Het gaat niet om een zootje ongeregeld. Het zijn effectief verontruste burgers die ons respect verdienen. En zij zijn met velen, de fans van Acid. Ruim een half miljoen volgers heeft hij, naar verluidt, misschien intussen al veel meer. Onze website Advocaat.be kreeg in het eerste jaar na lancering wel nagenoeg een miljoen afzonderlijke bezoekers, een record in de geschiedenis van de Orde, maar als wij een YouTube Live lanceren, dan zijn wij al opgetogen met duizend kijkers. Acid geeft ons ferm het nakijken. En dat heeft een reden.

Acid is Engels voor zuur. Met zijn zuur heeft Acid iets losgeweekt bij de bevolking en, wat wij verder ook mogen denken over zijn optreden, ook bij ons. Daarvoor moeten wij, soms al te hooghartige juristen, hem eigenlijk wel dankbaar zijn. Hij legt iets bloot wat velen wel vermoedden, maar liever niet zagen of toch niet benoemden: een onderstroom in de bevolking die zich afkeert van de grondwettelijke instellingen. De YouTuber raakt daarmee op zijn eigenste manier een snaar die ons niet ongevoelig kan noch mag laten.

De oplossing, stel u gerust, ligt niet in het vervangen van onze hoven en rechtbanken door volkstribunalen waar YouTube-adepten de dienst uitmaken. Maar dat wij met z’n allen – en dan bedoel ik zeker niet alleen de advocaten, want dit is een maatschappelijk-politiek debat – de oorsprong en de aard van het rechtssysteem beter moeten uitleggen. En dat wij binnen onze mogelijkheden moeten bijdragen tot de correcte werking ervan en bereid moeten zijn buiten onze comfortzone na te denken over het stelsel waarmee wij vergroeid geraakt zijn. Onze vrijwilligers van het programma ‘Advocaat op school’ staat een prachtuitdaging te wachten. En niet alleen hen.

Laten wij het beste halen uit wat ons verbaast. Om de woorden van de Franse dichter René Char te gebruiken: “Cultivons nos étrangetés légitimes.”

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies