Voorzitter op vrijdag: "Met onze Belgische zin voor re­la­ti­ve­ring en zelfhumor kunnen wij veel aan. Te veel, soms."

Het hoeft niet altijd over recht te gaan. Wij mogen het ook eens over de kleine dingen van het bestaan hebben. Vaak verbergen kleine dingen trouwens grote.

Elle avait un joli nom, mon guide, Nathalie. Het liedje van Gilbert Bécaud kreeg ineens een nieuwe invulling, net vóór ik naar de plechtige openingszitting van het Hof van Cassatie trok om er naar de mercuriale van de procureur-generaal te gaan luisteren. In de herentoiletten op de eerste verdieping in Joseph Poelaerts majestueuze Justitiepaleis, viel ik op het volgende belangwekkende bericht (sic): ‘Na uw bezoek aan de toiletten of de uriinelen, gelieve te trekken om onaangename geuren te vermijden en deze plaats een weinig aangenaam te maken. Bedankt voor uw begrip. Nathalie.’

Wat andere, poëtisch geïnspireerde medeauteurs aan de tekst van Nathalie toevoegden, laat ik u zelf ontdekken. ‘Hebt u nooit plotseling nood gehad aan sympathie, aan bijstand, aan vriendschap? Jawel, natuurlijk’, schrijft Albert Camus in De val, en wij kunnen hem geen ongelijk geven.

Een occasionele bezoeker van het opvallendste gebouw van de Europese hoofdstad, dat de hoogste instellingen van de derde staatsmacht van een stichtend lid van de Unie huisvest, zou kunnen denken dat dat bericht er slechts toevallig hangt. Voor de korte tijd, bijvoorbeeld, die nodig zou kunnen zijn om een structurele oplossing te vinden voor wat kennelijk een probleem geworden is. Helaas, driewerf helaas. Het was een déjà-vu. Het bericht hangt er al maanden. Het probleem zelf bestaat al jaren. Het bericht had meer weg van een toepassing van de boutade van Mark Twain: ‘Stel niet uit tot morgen wat je evengoed overmorgen kunt doen.’

Nauwelijks enkele minuten later, in haar stevig onderbouwde en doorleefde mercuriale, sprak procureur-generaal Ria Mortier zich uit voor een ‘constructieve interactie’ tussen de staatsmachten. Een van de opmerkelijkste aspecten van die redevoering tot het Hof en, bij uitbreiding, tot de Natie, was niet zozeer dat de hoge magistrate zich in de vermelde zin uitsprak. Het pleidooi voor een samenwerkingsmodel tussen de staatsmachten is immers niet nieuw. Montesquieu, de bedenker van het concept zelf van de scheiding der machten, verdedigde die gedachte al. Wat wel opvallend was, was dat die oproep nu, ongeveer 275 jaar later, zijn weg moest vinden naar de mercuriale van de procureur-generaal. En bijgevolg kennelijk herhaling behoeft. Het onderwerp kan inderdaad niet actueler zijn.

Het was waarschijnlijk ongewild, maar toch heeft Nathalie ons in haar eigenste W.C.-mercuriale een mini-metafoor geschonken van wat de procureur-generaal in een doorwrochten en intellectueel hoogstaande maar toch gloedvolle tekst heeft willen meegeven. Er zit namelijk meer in de woorden van Nathalie dan de oppervlakkige lezer zou denken. De wil om het goed te doen, bijvoorbeeld, ondanks alle euvels en tegenkanting. Of de smeekbede aan wie de kraan – c’est le cas de le dire – van het geld bedient, om te doen wat structureel nodig is. Of de nederige verontschuldiging voor wat verkeerd gaat, met een oproep aan elkeen om het toch voor iedereen ‘een weinig aangenaam’ te maken. En het charmante, maar tot nadenken stemmende amateurisme dat noodgedwongen welig tiert in wat een ontzagwekkend instituut had moeten zijn.

‘Open uw mond voor de stommen en voor de rechtszaak van allen die verlaten zijn’, staat geschreven in het Boek Spreuken (31:8). Dat is wat advocaten al doen sinds het begin der tijden. Betekent de mercuriale van dit jaar dat de rechterlijke macht, van de drie staatsmachten deze is die verlaten is? Dan moeten wij onze mond openen voor deze verlatene. En dat doen wij trouwens eens te meer, voor de zoveelste keer.

Er zijn pijnlijker voorbeelden dan dat waarover Nathalie het heeft. Volgens persberichten verklaarde het hof van assisen van Henegouwen de vervolging tegen een man die verdacht werd van moordpoging niet-ontvankelijk. Dat was onder meer omdat zijn dossier na 17 jaar wegens vochtproblemen onleesbaar geworden was. Het ging nota bene over een persoon die op de Belgische ‘most wanted’-lijst stond. Die beslissing mag dan geruststellend zijn vanuit het oogpunt van de rechten van verdediging. Het voorval is echter daarom niet minder een blamage. Het is een symptoom van dezelfde kwaal die het sanitair in het gerechtsgebouw ook aantast. Het dossier had netjes droog bewaard kunnen worden, maar niemand voelde nattigheid. Of iemand zag het wel, maar niemand heeft het probleem opgelost. Het dossier had bijvoorbeeld gedigitaliseerd kunnen worden, maar ja, moeten wij dat hoofdstuk opnieuw aansnijden…

Met onze Belgische zin voor relativering en zelfhumor kunnen wij veel aan. Te veel, soms. Bij deze toestanden lonkt gewenning of fatalisme, en daar ligt de grens die wij niet mogen overschrijden.

Einde mei 1793 schreef de Duitse criticus Friedrich Schlegel in een brief aan de dichter Novalis: ‘Jij leeft, de anderen ademen alleen maar.’ Bij Nathalie valt er soms zelfs niet te ademen.

Dat de onderhandelaars aan de formatietafel dat alles maar meenemen in hun beraad. Hopelijk vergeten zij niet te ‘trekken’.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies