Voorzitter op vrijdag: "Iedereen heeft recht op juridisch advies. Zonder onderscheid. Altijd en overal"

Kan een rechtspersoon juridisch advies inwinnen over haar rechtspositie, los van elk rechtsgeding? Domme vraag. Natuurlijk luidt het antwoord ‘ja’.

Kan men de toegang tot juridisch advies voorbehouden aan rechtspersonen van een bepaalde oorsprong en ontzeggen aan andere? Die vraag klinkt al even dom. Het antwoord moet ‘neen’ zijn.

Discriminatie op grond van nationaliteit bij het verstrekken van juridische advisering is een absurditeit. Immers, als zo’n discriminatie toelaatbaar zou zijn, zou een rechtzoekende van de uitgesloten nationaliteit niet eens van een jurist kunnen vernemen dat hij of zij het voorwerp uitmaakt van discriminatie.

En toch.

Op 6 oktober 2022 hebben de Europese autoriteiten, in het kader van het 8^ste sanctiepakket tegen Rusland, een verbod opgelegd op het verstrekken van ‘diensten op het gebied van juridisch advies’ aan de Russische regering of aan in Rusland gevestigde ‘rechtspersonen, entiteiten of lichamen’.

Het verbod slaat op ‘het verstrekken van juridisch advies aan cliënten in niet-contentieuze aangelegenheden, waaronder handelstransacties, die betrekking hebben op de toepassing of interpretatie van het recht; deelname met of namens cliënten aan handelstransacties, onderhandelingen en andere contacten met derden, en voorbereiding, uitvoering en verificatie van juridische documenten.’

Dergelijke vérstrekkende, veralgemeende sanctie is hoogst ongewoon. Zo voorzien de sanctieregimes tegen Afghanistan, Iran of Noord-Korea in een mogelijkheid om bevroren tegoeden vrij te geven ‘voor de betaling van redelijke honoraria en de vergoeding van gemaakte kosten in verband met de verlening van juridische diensten’. Juridische dienstverlening op zich is echter niet a priori verboden. Dat is ook de teneur van het Belgische sanctie-KB van 28 december 2006.

Op het verbod op juridisch advies aan Russische entiteiten zijn er enkele uitzonderingen. Een exhaustieve tekstexegese bespaar ik u, ik beperk mij tot enkele voorbeelden. Russische dochters van Europese groepen vallen buiten de perimeter van het verbod. En juridisch advies mag als het noodzakelijk is voor de erkenning van arbitrale of andere vonnissen of ‘voor de uitoefening van het recht van verdediging in gerechtelijke procedures en het recht op een effectief rechtsmiddel’.

Maar buiten die hypothesen is juridisch advies aan Russische entiteiten voortaan principieel verboden.

De bevoegde overheden kunnen wel, bij wijze van afwijking, een vergunning afleveren om juridisch advies te verlenen, ‘op door hen passend geachte voorwaarden’, in een beperkt aantal gevallen. Denk daarbij aan advisering bij energievoorziening, invoer van bepaalde metalen, levering van splijtstof, humanitaire doeleinden of ‘activiteiten van het maatschappelijk middenveld die de democratie, de mensenrechten of de rechtsstaat in Rusland rechtstreeks bevorderen’.

Maar wat zal de advocaat moeten verklaren om de vergunning te krijgen? Zal hij moeten zeggen wie zijn cliënt is? Waar het advies over gaat?

En welke voorwaarden zal die overheid dan opleggen opdat de advocaat zou mogen adviseren? Hoeveel het ereloon zal mogen bedragen? Welke zaken inhoudelijk gezegd mogen worden en welke niet?

Of beogen onze Europese bewindslui stilletjes de tussenkomst van advocaten onmogelijk te maken, omdat zij door hun beroepsgeheim toch geen vergunning zullen kunnen vragen?

Zelfs wie diep overtuigd is van de immoraliteit en de illegaliteit van de oorlog in Oekraïne, moet begrijpen dat het verbod op juridisch advies aan Russische entiteiten de wenkbrauwen doet fronsen.

De sanctie is ongetwijfeld doeltreffend maar daarom nog niet coherent of verantwoord.

De Russische mensenrechtenorganisatie Memorial heeft zopas de Nobelprijs voor de vrede gewonnen. Welnu, op de keper beschouwd, kan zij geen juridisch advies inwinnen als zij haar aandeel in het prijzengeld wil investeren in Europa. Tenzij de bevoegde ambtenaar zou oordelen dat een Nobelprijswinnaar deel uitmaakt van het ‘middenveld’, wat dat begrip ook moge inhouden, zodat er een vergunning kan afgeleverd worden.

De sancties scheren alle Russische entiteiten over dezelfde kam. Ten onrechte. Een onderneming die toebehoort aan tegenstanders van Poetin wil een beroep doen op een advocaat om haar te adviseren over een verhuizing van haar activiteiten naar Europa? Jammer, dat zal niet gaan.

Een Russische onderneming wil een bonafide transactie afsluiten in Europa, in een sector die niet onder de sancties valt. Welnu, zij zal zelf op ontdekkingstocht moeten naar de juridische implicaties, zonder op juridisch advies te kunnen rekenen. Sterker nog, zij zal zelf moeten uitmaken, zonder de hulp van advocaten, of haar activiteit past binnen de sancties of niet. De wapenongelijkheid met haar handelspartners moet zij er maar bij nemen.

En waarom slaan de sancties op in Rusland gevestigde entiteiten, maar niet op in het Westen gevestigde, maar door Russen gecontroleerde entiteiten?

Dit is allemaal hoogst problematisch. Het ergste is nog dat een op die manier geformuleerde sanctie ons het argument ontneemt dat wij, in tegenstelling tot de barbaren, in een onberispelijke rechtstaat leven. Met dit precedent is een rode lijn overschreden. En die betreurenswaardige vaststelling doet hoegenaamd niets af aan onze niet aflatende solidariteit met het Oekraïense volk.

Met genegen groeten,

Peter Callens
Voorzitter Orde van Vlaamse Balies