Over de ope­nings­con­fe­ren­ties in Dendermonde en Antwerpen

De Jonge Balie Dendermonde koos voor een gevestigde waarde als openingsredenaar, een man die geen uiteenzetting rond een of andere juridische stelling gaf maar die een discours bracht waarvoor hij al in heel Vlaanderen bekend is.

Titel: Serial killers: verslaafd aan moorden

U leest het al in de titel, de toespraak van mr. Vermassen ging over seriemoordenaars, de meest boosaardige wezens op aarde volgens hem. Door films als "Silence of the lambs" hebben veel mensen een gemediatiseerd beeld van de seriemoordenaar. Met deze toespraak wou mr. Vermassen een meer wetenschappelijke schets maken van dit maatschappelijk probleem waarbij hij zowat elk aspect stoffeerde met verhalen over seriemoordenaars wereldwijd, u vindt die in de integrale tekst van zijn rede:

De woorden seriemoord en seriemoordenaar worden pas sinds de jaren '70 van de vorige eeuw gebruikt. Daarvoor werden meervoudige moordenaars massamoordenaars genoemd. Maar er is een belangrijk verschil tussen beide soorten misdadigers.

Een massamoordenaar doodt zoveel mogelijk mensen en mikt op zoveel mogelijk publiciteit. Een seriemoordenaar loopt niet te koop met wat hij doet. Een seriemoordenaar ontwikkelt eerst een groeiende haat tegen bepaalde mensen of groepen van mensen en slaat pas een eerste keer toe na een lange voorbereidingsperiode. Na die eerste moord komt hij tot rust en is er een afkoelingsperiode tot de drang tot doden weer toeneemt en hij een volgende moord pleegt. Hij raakt verslaafd aan dat doden en naar analogie met andere verslavingen treedt er een zekere gewenning op en moet hij de dosis verhogen om hetzelfde effect te bekomen waardoor het tijdsinterval tussen de verschillende moorden alsmaar korter wordt.

Op het einde van de vorige eeuw grepen politici in toen het aantal seriemoorden schrikbarend toenam in de Verenigde Staten. Ze stuurden specialisten van de FBI naar de gevangenis om met seriemoordenaars te gaan praten om zo een beter beeld te krijgen van hun persoonlijkheid. Het beroep van profiler was een feit.

FBI-profiler Roy Hazelwood deelde hen op in:

• niet-georganiseerde seriedoders: zij gaan onvoorbereid tewerk, ze zien een prooi en slaan toe. Door die impulsiviteit laten ze vaak sporen na die nuttig zijn voor het onderzoek.
• georganiseerde seriedoders: zij denken veel na over wat ze doen, bereiden zich grondig voor, laten zo weinig mogelijk sporen na en zijn enorm geïnteresseerd in alles wat er over hen verschijnt in de media. Kim De Gelder liet bijvoorbeeld in het buitenland t-shirts maken waarmee hij kon laten uitschijnen dat hij voor een watermaatschappij werkte en waardoor hij zo een slachtoffer om de tuin kon leiden.

Georganiseerde seriemoordenaars pakken het vaak bijzonder sluw aan maar als het lange tijd lukt om uit de handen van justitie te blijven worden ze soms roekeloos. Op het moment dat ze denken dat ze te slim zijn voor de politie worden ze meestal gevat. Al gebeurt het dan nog wel eens dat de politie nooit het hele plaatje achter de moorden te weten komt. Dat kan ook een advocaat overkomen, zei mr. Vermassen. Hij verwees daarbij naar de advocaat van de Franse seriemoordenaar Henri-Désiré Landru (1869-1922).

Mr. Vermassen sloot af met een antwoord op de vraag waarom zoveel ogenschijnlijk stille teruggetrokken mensen in staat zijn om gruwelijke seriemoordenaars te worden. Het valt op, zei meester Vermassen, dat het merendeel van de seriemoordenaars een traumatische jeugd had en dus eindigde hij met de vaderlijke raad dat wij als maatschappij er alles moeten aan doen om jonge mensen te redden wanneer ze dreigen te ontsporen. In de zaak van Kim De Gelder heeft de maatschappij alvast gefaald, aldus mr. Vermassen, want zijn ouders zochten maar vonden geen psychiatrische hulp voor hun zoon.

De openingsredenaar bezorgde stafhouder Talloen hoofdbrekens want het discours van mr. Vermassen was veeleer een verhaal dan de inname van een stelling. Ze koos er dan maar voor om af te wijken van de platgetreden paden en ze organiseerde onder de aanwezigen een klein interactief onderzoek. Het past meteen in alle plannen voor een verdere digitalisering van de advocatuur want het aanwezige publiek kreeg de vraag om met de gsm een QR-code in te scannen en dan 9 vragen te beantwoorden.

De vragen komen uit het boek “Feitenkennis” van de Zweedse arts Hans Rosling en de stafhouder was aangenaam verrast toen ze merkte hoe gretig de aanwezigen meedoen aan de peiling.

Doe gerust zelf ook eens de test, hier zijn de vragen:

1. Waar woont het grootste deel van de wereldbevolking:
   
   a) in landen met een laag inkomen
   b) in landen met een gemiddeld inkomen
   c) in landen met een hoog inkomen
   
2. Het deel van de wereldbevolking dat in extreme armoede leeft is de afgelopen 20 jaar:
   
   a) bijna gehalveerd
   b) bijna hetzelfde gebleven
   c) bijna verdubbeld
   
3. Vandaag zijn er op de wereld 2 miljard kinderen tussen 0 en 15 jaar, hoeveel zullen er dat volgens de VN in 2100 zijn?
   
   a) 4 miljard
   b) 3 miljard
   c) 2 miljard
   
4. Wereldwijd lopen 30-jarige mannen 10 jaar school, hoeveel is dat voor 30-jarige vrouwen?
   
   a) 9 jaar
   b) 6 jaar
   c) 5 jaar
   
5. Hoeveel meisjes in landen met lage inkomens maken hun school af?
   
   a) 60%
   b) 40%
   c) 20%
   
6. Hoeveel eenjarige kinderen in wereld zijn ingeënt tegen ziekte?
   
   a) 20%
   b) 60%
   c) 40%
   
7. Hoe is het aantal mensen dat omkomt door natuurrampen de voorbije 100 jaar veranderd?
   
   a) verdubbeld
   b) meer dan gehalveerd
   c) gelijk gebleven
   
8. Hoeveel mensen in de wereld hebben toegang tot elektriciteit?
   
   a) 80%
   b) 50%
   c) 40%
   
9. In 1996 waren tijgers, panda’s en zwarte neushoorns drie bedreigde diersoorten, hoeveel van die drie zijn nu nog bedreigd?
   
   a) 1 van de 3
   b) 2 van de 3
   c) geen van de drie

Verrassend genoeg stemde de meerderheid geen enkele keer voor het juiste antwoord! Zij vertoeven in goed gezelschap want zelfs de wereldleiders die in Davos deze quiz kregen voorgeschoteld gaven heel vaak foute antwoorden.

Dat heeft, aldus de auteur van het boek Feitenkennis, te maken met het feit dat mensen beïnvloed worden door instincten waardoor ze alles negatiever bekijken dan het is en het slechtste in mensen naar boven halen. Daarbij bedacht de stafhouder dat advocaten zich toch zo niet mogen laten beïnvloeden…

Mensen denken dus ook dat er almaar meer misdaden worden gepleegd, terwijl dat niet zo is. Voorliefde voor drama is blijkbaar des mensen. Slik een neppil waarvan u denkt dat u ziek zal worden en u wordt ziek, een negatief mensbeeld is ook zo een nocebo (het tegengestelde van een placebo).

Volgens stafhouder Talloen gaven de gruwelijke verhalen van mr. Vermassen de toehoorders een vertekend wereldbeeld. Ze durfde luidop de vraag te stellen of het geen tijd wordt voor een positief mensbeeld.

Elke dag kunnen we kiezen tussen goed en kwaad, zei ze en ze verwees naar de termen statische en dynamische mindset in het boek Mindset van Carol Dweck. Stafhouder Talloen meende te weten waarom advocaten als laatste beroepsgroep nog altijd de fax gebruiken:

Waarna ze besloot met de gedachte dat de wereld veel beter is dan we denken en we finaal de baas zijn over onze gedachten.

De juiste antwoorden op de 9 vragen van stafhouder Talloen vindt u onderaan dit verslag.

In Antwerpen verwelkomde mr. Karolien Van den Berghen, de voorzitter van de conferentie balie Antwerpen, de aanwezigen en ze verontschuldigde zich meteen dat ze dat al zittend doet. Maar mr. Van den Berghen is hoogzwanger van een tweede kindje en de combinatie praten en rechtstaan gaat haar niet meer zo goed af. Het leverde haar meteen een hartverwarmend applaus op.

Titel: Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Mr. Houben twijfelde of zijn titel een uitroepteken of een vraagteken moest krijgen. Een uitroepteken zou de indruk wekken dat hij tegen maatschappelijk verantwoord ondernemen is en dat is hij niet. Uiteindelijk werd het ook geen vraagteken maar een afbeelding van De Schreeuw van Munch. De kunst laat de toeschouwer de keuze wat hij er bij de titel uit wil afleiden.

Mr. Houben woog aandeelhouderswaarde en maatschappelijke waarde tegen elkaar af en kwam tot de conclusie dat het maatschappelijk belang (stakeholderisme) enerzijds en het aandeelhoudersbelang (shareholderisme) zich in een verzoenbare diagnose bevinden, duurzaam door elkaar. Als een bloem en een bij, zal de stafhouder er in zijn repliek aan toevoegen.

Mr. Houben belichtte daarbij de rol van de overheid, de rechter en de balie.

1. De overheid moet het algemeen belang onder meer behartigen met doelgerichte wetgeving: geen open normen over de maatschappelijke rol van vennootschappen en bestuurders maar gerichte wettelijke normen die direct ingrijpen op het maatschappelijk probleem zoals bijvoorbeeld klimaatnormen
2. De rechter: rechters nemen alsmaar vaker een activistische houding aan en begeven zich daarmee, volgens mr. Houben, teveel op het terrein van de politiek. Die kritiek is aan de rechter gericht maar ook aan de wetgever en de uitvoerende macht. Die moeten specifieke normen uitvaardigen inzake duurzaamheid en duurzaamheidsdoelstellingen wettelijk vertalen
3. de balie: de advocaat is, volgens mr. Houben, de spil in het web van deze belangrijke maatschappelijk problematiek.

De advocaat adviseert, bemiddelt en verdedigt belangen van burgers, burgerbewegingen, ondernemingen, bestuurders enz al dan niet voor de rechtbank. Hij kan optreden voor groepen die opkomen voor een deel van het algemeen belang omdat ze dat als maatschappelijk doel van hun vereniging claimen. Advocaten reflecteren kritisch over de ordening van de maatschappij, over de fundamenten van de rechtstaat, over de juridische oriëntering van ondernemingen in duurzaamheid, en spreken zich daarover uit in zittingen. Dat is nodig, aldus mr. Houben, laat ons de maatschappelijke uitdagingen op het vlak van duurzaamheid aanpakken op een manier die werkt.

Vooreerst: spreek niet meer over de stafhouder van balie Provincie Antwerpen maar over balie Antwerpen. De raad van de Orde heeft nog maar recent beslist dat dit de correcte benaming is en nam met die beslissing zelfs de stafhouder in snelheid, vertrouwde hij de aanwezigen toe.

Stafhouder Du Mongh pikte in op het feit dat mr. Houben de advocaat betitelt als de spin in het web van het maatschappelijk verantwoord ondernemen, de stafhouder betreurde wel dat mr. Houben daarbij niet verder komt dan een open of vage omschrijving van zijn of haar kritische reflecterende rol binnen de rechtstaat.

Sinds begin 2002 betitelt het Europees Hof van Justitie advocaten expliciet als ondernemers maar een algemeen wettelijk voorschrift tot maatschappelijk verantwoord ondernemen bestaat vooralsnog niet.

Wel stelde stafhouder Du Mongh vast dat de American Bar Association (ABA) in 2007 al een witboek over maatschappelijk verantwoord ondernemen opstelde met deze kernpunten:

• deugdelijk, duurzaam en milieugericht ondernemen
• corruptie- en fraudebestrijding
• bescherming van de mensenrechten en aldus verdediging van de rechtstaat

De stafhouder vroeg zich af of een Orde, laat staan een individuele advocaat het verschil kan maken in dit debat en hij beantwoordde meteen de vraag met "Yes, we can!". Het is vanuit de beschermde uitoefening van het beroep dat de individuele advocaat precies het verschil kan maken, betoogde hij.

Hij vervolgde met de brandend actuele vraag tot hoever het ondernemerschap van de advocaat reikt en welke andere nevenactiviteiten een advocaat mag uitoefenen.

Toen de Algemene Vergadering van de OVB op 19 december 2018 in de artikelen 11 en 11bis Codex het begrip perimeter van de advocatuur verruimde gaf de AV volgens de stafhouder het signaal dat advocaten voortaan ook daden mogen stellen die als het drijven van handel of nijverheid in de zin van art. 437 Ger.W. worden aanzien.

Maar uit de rechtspraak wordt de volgende conclusie getrokken: de Codex kan geen afbreuk doen aan art. 437,3e Ger.W. Stafhouders en Ordes kunnen, noch mogen een wetsbepaling van openbare orde naast zich neerleggen en advocaten moeten de wet naleven.

Stafhouder Du Mongh vond dat de balies wel een regularisatie verschuldigd zijn aan de beoefenaars van dergelijke nevenactiviteiten. Maar bij advocaten die geen keuze kunnen maken tussen hun perimeter en hun nevenactiviteit zal de raad van de Orde in een procedure zoals in tucht de keuze voor hen maken.

Voorts stelde de stafhouder zich dan ook de vraag hoe duurzaam de Ordes zijn. Zij hebben alleen stakeholders, met name medewerkers, advocaten en rechtzoekenden. In een opiniestuk in de krant De Tijd vroeg een lid van de Antwerpse balie dit voorjaar 'Wat doet de Orde voor mij?'

OVB-voorzitter Peter Callens reageerde er in zijn Voorzitter op vrijdag van 25 maart overtuigend op en stelde de diverse Ordes en hun stafhouder als een moeder voor: voedend, beschermend, corrigerend. De Orde als evidente garantie voor duurzaamheid.

Maar is dat zo? De leden van de Antwerpse balie kregen de vraag voorgeschoteld in een enquête in 2019-2020 en een audit in 2021. Het auditverslag van 12 oktober 2021 was confronterend: Ja, de Ordes verliezen binding met hun leden. Neen, de Ordes zijn niet overbodig.

In tegendeel, er blijkt nood aan een eenvoudig functionerende, transparante en krachtdadige Orde. Balie Antwerpen zette de aanbevelingen uit de audit om in beleid: de structuur van de balie werd hertekend, op 1 september 2022 ging de balie volledig digitaal en trad er een vernieuwde codex in werking.

Waarna de stafhouder afrondde met een herhaling van de richtlijnen van het ABA en iedereen naar huis stuurde met 2 geschenken: de vernieuwde codex en het handboek 'Advocatentuchtrecht' van stafhouders Jo Stevens en Georges-Albert Dal.