Ope­nings­re­des 2022-2023 Over de laatste 2 ope­nings­con­fe­ren­ties: Brussel en Oudenaarde

De voorzitter van het Vlaams Pleitgenootschap bij de balie van Brussel, mr. Gert-Jan Hendrix wees er op dat deze openingsconferentie precies 131 jaar en 2 weken plaatsvond na de allereerste in de plechtstatige zittingszaal van het hof van beroep in Brussel.

Traditioneel zijn er bij de openingsconferentie van de Nederlandstalige Orde bij de balie van Brussel heel wat hoge gasten uit binnen- en buitenland te gast. Zo verwelkomde mr. Hendrix onder meer de stafhouder van de balie van Katanga (Congo), de stafhouder en vicedirecteur van de Oekraïense Orde van Advocaten, de deken van de Orde van Advocaten Zeeland-West-Brabant en de leden van de Raad van die Orde.

Waarna hij de openingsredenaar aankondigde. Mr. Tine Meurs is sinds 2017 aan de balie en als praktijkassistente aan het Instituut voor handels-en verzekeringsrecht heeft zij het uiteraard over haar stokpaardje, het verzekeringsrecht.

Mr. Meurs nam ons meteen mee naar het Parijs van 1844: een toevallige voorbijganger is het slachtoffer van een ongeluk met een rijtuig dat vastgemaakt is aan een ander rijtuig dat door paarden voortgetrokken wordt. Het slachtoffer bezwijkt kort daarna aan zijn verwondingen. De eigenaar van de beide rijtuigen had bij de verzekeringsmaatschappij een ‘verzekering tegen ongevallen met paarden en rijtuigen’ afgesloten. De eigenaar-verzekerde eiste op grond van zijn verzekeringsovereenkomst van de maatschappij de terugbetaling van de schadevergoeding die hij aan het slachtoffer van het ongeval had moeten betalen maar de verzekeringsmaatschappij weigerde dat omdat het (tweede) rijtuig dat het ongeval veroorzaakt had, niet ‘door paarden getrokken werd’ noch ‘bestuurd werd’ en dus niet door de verzekering zou gedekt zijn. De verzekerde legde dit voor aan de rechtbank van koophandel maar kreeg ongelijk.

Mr. Meurs deelde daarop enkele bedenkingen over het samenspel tussen verzekeraar, verzekerde en advocaat, waarbij ze wel een onderscheid maakte tussen een advocaat die aangesteld wordt door een rechtsbijstandsverzekeraar en een advocaat waarbij de aanstelling zijn grondslag vindt in een aansprakelijkheidsverzekering.

De verdediging van de verzekerde door de aansprakelijkheidsverzekeraar kent zijn eigen problemen en complexiteiten, aldus mr. Meurs. In de praktijk was én is de leiding van het geding inderdaad vaak de aanleiding voor het blootleggen van een tegenstrijdigheid van belangen tussen verzekeraar en verzekerde. Hoe zit het met de rol van de advocaat hierin, vraagt mr. Meurs zich af:

Mr. Meurs concludeert dat er volgens haar eerder sprake zou moeten kunnen zijn van een drieklank tussen verzekeraar, verzekerde en advocaat, zelfs indien de belangen van verzekerde en verzekeraar op sommige punten niet volledig gelijklopen, eerder dan het huidige kader dat gesteund lijkt op ‘belangenconflicten’ en ‘driehoeksverhoudingen’.

Dergelijke beeldspraak laat volgens haar toe om in alle toonaarden naar de leiding van het geding te kijken: waarbij de ene situatie zal leiden tot een intense samenwerking tussen alle partijen, en een andere situatie dan weer duidelijke afspraken zal vergen over die punten waarop kan worden samengewerkt in belang van alle partijen. Dit alles zonder dat hierin het dekkingsstandpunt van de verzekeraar van bij aanvang in steen gebeiteld is en de verzekerde riskeert bij deels niet-samenvallende belangen alleen te moeten opdraaien voor de (kosten van de) leiding van het geding. De beeldspraak van de drieklank, soms in majeur, soms in mineur, lijkt voor Mr. Meurs in ieder geval kleurrijker én passender dan het huidige kader.

In navolging van de openingsredenaar begon ook mr. Hendrix over een auto-ongeluk van lang geleden. Bij hem ging het over een ongeluk in Brugge waarbij de bestuurder van een wagen in 1930 een ongeluk veroorzaakt en daarmee schade toebrengt aan een andere weggebruiker. De fout van de bestuurder was onmiskenbaar en zijn aansprakelijkheid kon niet redelijk betwist worden. De verzekeraar van de bestuurder had in de polis van de aansprakelijkheidsverzekering een beding opgenomen dat hem toeliet om dekking te weigeren bij de erkenning van aansprakelijkheid. De bestuurder was misnoegd en kaartte dit aan bij de rechtbank. Zowel de burgerlijke rechtbank in Brugge als het hof van beroep in Gent vonden dat de verzekeraar de bestuurder toch dekking verschuldigd was. Door een ietwat uitgewrongen uitlegging van de polis legden ze de verzekeraar zelfs op om ook de kosten van verweer van de bestuurder op zich te nemen.

De landverzekeringsovereenkomst van 1992 bracht gelukkig soelaas door te bepalen dat de verzekeraar de plicht heeft om de leiding van het geding op zich te nemen.

Over de wens van de openingsredenaar dat de verzekerde, de verzekeraar en de advocaat als een drieklank, een symfonie zouden klinken concludeert mr. Hendrix dat die drieklank wellicht eerder een jazztrio zal worden:

De stafhouder kreeg de lachers op zijn hand toen hij de link legde tussen Black Friday (nvdr: de openingsconferentie vond plaats op 25 november, Black Friday dus) en het feit dat Brussel de enige openingsconferentie is waar u dubbel zoveel sprekers te horen krijgt, vier in plaats van twee elders. Misschien, zei hij, denken de toehoorders daardoor dat het allemaal wat goedkoop zal zijn. Wie dat dacht mocht de zaal verlaten. Gelukkig bleef iedereen zitten.

Voorts feliciteerde hij de openingsredenaar, vol lof over jonge advocaten die het aandurven een stelling te verdedigen voor een luisterend oor dat veel groter is dan bij de verdediging van een doctoraat.

Vervolgens was hij ook lovend over de repliek van mr. Hendrix en zijn verwijzing naar de jazzmuziek van de drieklank. Over het recht mag en moet worden nagedacht, aldus de stafhouder, en dat mag voor hem zowel klassieke muziek als rock and roll zijn.

Wat daarna volgde waren overwegingen van een totaal andere orde.

Zo had hij het over het brandingplan dat de Raad van de Orde net had goedgekeurd. Het wordt de communicatiebasis voor de komende jaren met een nieuw logo, een nieuwe huisstijl en met als slogan: Toonaangevend in traditie. Toekomstgericht in innovatie.

Balie Brussel vormt een brug tussen de gevestigde waarden van het beroep van advocaat en de evoluties, trends en uitdagen in de wereld waarin advocaten ageren. Dat noemen we innoverende traditie, zei de stafhouder. Doordat Brussel en Halle-Vilvoorde een smeltkroes zijn van solisten, kleine, middelgrote, bijzonder grote kantoren die allemaal opereren in een gebied dat zowel Belgische als Europese leiders huisvest heeft balie Brussel een rol die uniek is in België.

U hoorde het goed: de stafhouder had het uitdrukkelijk over balie Brussel en niet langer over de Nederlandse Orde van Advocaten bij de balie van Brussel NOAB. Balie Brussel ligt veel makkelijker in de mond, hij stelde voor om voortaan die benaming te gebruiken.

Daarna volgden wat kunsthistorische bespiegelingen bij de kunstwerken van Albert Ciamberlani die de zittingszaal sieren. Het werk aan de ingangsdeur draagt de titel "Dankzij de justitie en de vrede zijn wij, leven wij, bewegen wij." De stafhouder vroeg zich af of we ons gelukkig mogen prijzen dat we in België leven.

Samen met de stafhouder van de Franstalige Orde bij de balie van Brussel is stafhouder Derveaux druk bezig met de aanpak van de asielcrisis. Advocaten moeten en kunnen de problemen van de federale regeling niet oplossen maar ze zitten er wel mee, zei de stafhouder. Elke dag worden er bijna 200 nieuwe dossiers behandeld door advocaten, vrijwilligers en advocaat-stagiairs, dat vormt een overbelasting van de advocaten, de rechtbanken en de griffies. Maar de balie neemt zijn verantwoordelijkheden.

Stafhouder Derveaux alludeerde zijdelings ook op een nota met een hele reeks voorstellen van Team Justitie, het kabinet van minister van Justitie Van Quickenborne. Hij verwerpt die voorstellen zeker niet allemaal, hij wil er zeker over vergaderen en debatteren maar hij verzet zich wel tegen een deadline die wordt opgelegd zonder rekening te houden met de belangen van de advocatuur.

Kortom: balie Brussel wil instaan voor traditie en innovatie in de advocatuur vanuit de onafhankelijkheid die eigen is aan het beroep.

Stafhouder Izovitova sprak Oekraïens, mr. Valentyn Gvozdiy, de vicedirecteur van de Orde, vertaalde naar het Engels.

Eerst schetste ze de geschiedenis van de Orde in Oekraïne. Ooit werkte de Orde nog onder het bewind van de USSR, van een onafhankelijke en zelfregularisende organisatie van en voor advocaten was toen absoluut geen sprake. Die kwam er pas in 2012, de Nationale Orde vierde dit jaar dus haar 10-jarig bestaan en heeft ondertussen al 17 000 leden.

Daarna had ze het over de toestand in Oekraïne waar al duizenden advocaten het leven, vrienden en familie verloren of dakloos werden.

De jongste dagen zakten de temperaturen onder het vriespunt in Oekraïne en door de aanhoudende aanvallen van de Russen op de energieinfrastructuur is in hele delen van het land geen elektriciteit, verwarming, water en internet.

Stafhouder Izovitova vroeg geen geld, ze roept haar Belgische confraters wel op om de Oekraïense advocaten aan generatoren en verwarmingstoestellen te helpen. De Orde wil in elke regio verzetskantoren openen met stabiele internetverbindingen en generatoren waarmee de advocaten voldoende elektriciteit kunnen genereren om hun werk te doen.

Advocaten lopen er tijdens hun werk veel risico’s, zei ze. Ze bleven altijd doorwerken en dankzij een wet uit 2017 werden riskeren ze gelukkig geen tuchtmaatregelen als ze als gevolg van oorlogsomstandigheden zoals luchtalarm, een blackout, een bezetting... niet komen opdagen op de rechtbank. Oorlogsomstandigheden zoals een bezetting, luchtalarm of een blackout worden als geldige redenen beschouwd als een advocaat niet op de rechtbank geraakt. Evengoed beschermt de wet advocaten ook tegen tuchtmaatregelen als ze in rechte optreden voor zogenaamde collabarateurs.

Ze concludeerde dat de oorlog een test is voor haar natie, een die het hele politieke landschap zal veranderen maar de rol van advocaten blijft ook in deze onveranderd.

Waarna ze de Brusselse balie een kader schonk met daarin een postzegel met een foto van Oekraïnse advocaten 100 jaar geleden.

De Zuidoost-Vlaming Yves Van Den Berge woont en werkt momenteel in Luxemburg, zijn kennis van het Zuidoost-Vlaams is voor hem een hele hulp om het Luxemburgs te verstaan. Zelf is hij afkomstig uit Herzele, hij vond het alvast een hele eer om een openingsrede te mogen houden in de regio waar zijn roots liggen.

Uiteraard had hij het over het Europees Openbaar Ministerie dat op 1 juni 2021 opgericht werd. Het EOM, in Europa vooral bekend als het European Public Prosecuter's Office (kortweg EPPO). Het is wereldwijd uniek in zijn soort omdat het rechtstreeks opereert als een parket over 22 landsgrenzen heen. Nog niet alle lidstaten zijn toegetreden tot het Europees Parket.

Enkele cijfers:

• Het EOM bestaat uit 1 hoofdprocureur en 22 Europese procureurs (1 per lidstaat) en 110 gedelegeerd Europese procureurs waaronder 2 in België.
• Het EOM onderzoekt momenteel al 1.000 strafonderzoeken, ongeveer 50 ervan zijn onderzoeken die in België lopen.
• Het EOM heeft in zijn eerste jaar van operationele werking al voor 259 miljoen euro aan waarden en geld in beslag genomen, dat is al vier keer meer dan het jaarlijks budget van het EOM.

Waarvoor is het EOM bevoegd?

1. fraude aan de zijde van de uitgaven zoals aanbestedingsfraude met Europese middelen. Volgens een berekening van de EU-Commissie zou de jaarlijkse fraude ongeveer 500 miljoen euro bedragen.
2. fraude aan zijde van de inkomsten: BTW-fraude en doaunefraude. Volgens een Europese studie wordt jaarlijks 50 miljard euro aan BTW-ontvangsten gemist door fraude.

Wat is er nu eigen aan het EOM?

• Het is een supranationaal parket met eigen operationele en onderzoekende stafleden en een eigen wettelijk kader van justitiële samenwerking binnen de EOM-lidstaten.
• Op centraal niveau werkt het EOM met permanente kaders.
• Er zijn geen papieren dossiers, alles wordt digitaal opgeslagen in het zogenaamde Case Management System (CMS), al gaf procureur Van Den Berge ruiterlijk toe dat hij wel nog papieren dossiers heeft, hij stak het op zijn leeftijd.

Wat is er eigen aan de Belgische afdeling van het EOM?

• België huisvest veel Europese instellingen die onder meer beslissen over aanbestedingen of de uitkering van fondsen. Dit maakt dat het Belgische EOM vaak territoriaal bevoegd is in fraudezaken.
• Het Belgische EOM is ook extraterritoriaal bevoegd wanneer een Europees ambtenaar buiten Belgisch grondgebied fraudeert maar wel zijn standplaats heeft in België.
• In strafzaken van het EOM heeft de onderzoeksrechter exact dezelfde bevoegdheden als in Belgische strafzaken.

Europees procureur reageert op kritiek van advocaten op het EOM:

1. De vrees dat het EOM bij een grensoverschrijdend probleem een procedure kiest in een lidstaat met een soepelere procedures en daarmee de verdediging zal uiteen spelen. Deze vrees is volgens de Europees procureur ongegrond omdat de Europese Verordening van 2017 uitdrukkelijk bepaalt dat de zaak wordt behandeld in de lidstaat waar de meeste feiten werden gepleegd of waar zich het zwaartepunt van de strafbare activiteit bevindt.
2. Hoe en waar kunnen procedurele handelingen van het EOM worden aangevochten? Dat is duidelijk, aldus mijnheer Van Den Berge: het EOM zal verantwoordelijk worden gehouden door dezelfde nationale rechtbanken en op dezelfde manier als het nationale openbaar ministerie.
3. Advocaten moeten kunnen worden gehoord tijdens de zitting van de Permanente Kamer en moeten toegang kunnen hebben tot de documenten van de Kamer en het Case Management System. Neen, vond procureur Van Den Berge, want de Permanente Kamer is alleen maar een hiërarchisch controlerend orgaan, het is louter interne keuken. Hij vergeleek het met het toezicht dat een korpschef van het parket uitoefent op de strafonderzoeken. De verdediging kan zich rechtstreeks richten tot de gedelegeerde procureurs of de onderzoeksrechter in de lidstaten.

Kortom: hij vond de punten van kritiek niet terecht.

Cijfermateriaal en enkele voorbeelden uit de praktijken verantwoorden volgens stafhouder Vandewalle alleszins de oprichting van een Europees Parket. Toch maakte ze graag enkele kanttekeningen bij dat EOM:

1. Over de douanemisdrijven: de douaneadministratie blijft exclusief bevoegd en er werd 1 douaneambtenaar aangewezen die verbonden is met het EOM maar onafhankelijk van zijn oorspronkelijke administratie

Stafhouder Vandewalle stelde volgende prangende vragen:

• Is de aangeduide douaneambtenaar echt wel onafhankelijk van zijn oorspronkelijke administratie?
• Zal het EOM de inhoudelijke beslissingen nemen of zal het gedreven blijven door de douane-administratie?
• Wordt het afsluiten van minnelijke schikkingen onder de nieuwe regels makkelijker of behoort het definitief tot het verleden?

2. Gegevensbescherming versus het Case Management System

De EU heeft de strengste regels ter wereld voor gegevensbescherming. Als het EOM intern alles digitaal opslaat en verzendt kunnen datalekken op dat niveau catastrofale gevolgen hebben. Stafhouder Vandewalle uitte de bezorgdheid of het Europees Parket hier voldoende op voorbereid is.

3. Grijze zones in de materiële bevoegdheid van het EOM:

Stafhouder Vandewalle vroeg zich af of het EOM bij de vervolging van financiële misdrijven en de daaruit voorvloeiende witwasmisdrijven niet in het vaarwater van het Federale Parket terechtkomt.

4. Over de dubbele onafhankelijkheid van het personeel van het EOM

Stafhouder Vandewalle betwijfelde of dit in de praktijk wel mogelijk is.

De visie van de stafhouder op de kritiek die advocaten op het EOM hebben:

M.b.t. de twee eerste punten van kritiek (zie hierboven) meende de stafhouder dat de bepalingen van de EU-verordening voldoende waarborgen bieden.

Wat het derde punt van kritiek betreft. Daar vond de stafhouder het toch wat te kort door de bocht dat de Europees procureur het werk van de Permanente Kamer vergeleek met dat van de korpschef van een parket. Ze besloot dan ook met de vraag: wordt de rule of law wel degelijk gewaarborgd?

Persoonlijke beschouwingen:

Stafhouder Vandewalle was blij dat de openingsconferentie net als vorig jaar opnieuw in Kluisbergen, haar thuishaven, plaatsvindt. Vol trots had ze het over de welvarende en energieke balie Oudenaarde, ondanks het gegeven dat de kleinere balies van Oost-Vlaanderen door sommigen al eens smalend vergeleken wordt met de Galliërs en door anderen met voetbalspelers in derde klasse.

Ze was het duidelijk niet eens met de stelling van de Gentse stafhouder in zijn repliek op de openingsrede in Gent. Daarin stelde hij dat er tijd verloren gegaan is in de noodzakelijke eenmaking van de balie Oost-Vlaanderen.

Ze wees er op dat er in 2018 door de toenmalige stafhouders van de drie Oost-Vlaamse balies een engagementsverklaring over een structurele samenwerking werd ondertekend. Ze betreurde dat het doel van dit engagement niet werd bereikt en besloot dan ook met een warme oproep om dit project nieuw leven in te blazen.