Het favoriete arrest van het Hof van Justitie van Peter Wytinck

Vijf (zorgvuldig voorgeselecteerde) arresten van het Hof van Justitie. Welk is het belangrijkste? Het lijkt zoals het maken van je top 5 favoriete muziek- of kunstwerken. Maar schijn bedriegt. Je favoriete muziek of kunstwerk wordt bepaald door je gemoedstemming, het gezelschap, het moment van de dag… Op Tomorrowland dans ik op een andere top 5 dan wanneer ik in Bozar wegglijdt in de pianoconcerto’s die Murray Perahia (virtuoos) in de oren streelt. De neuronen in mijn hersenen maken andere verbindingen, leggen andere verbanden wanneer ik verdwaal tussen de beelden in het Middelheimpark dan wanneer mijn ogen verdrinken bij Hopper en Rothko in de Foundation Beyeler in Basel.

Voor de arresten van het Hof van Justitie is dat echter niet zo. Daar is het Opus Magnum, de Bijbel en Koran tegelijk, het arrest Van Gend & Loos.¹ De andere arresten zijn niet minder stuk voor stuk mijlpalen: Het Belgische margarine in kubusvlootjes arrest², of het Duitse Reinheitsgebot arrest³ en het volledige vrij verkeer van goederen in de EU waren er nooit geweest zoals we het nu kennen zonder Dassonville (en Cassis de Dijon). De vrije transfermarkt van profsporters en ontelbare andere arresten en beslissingen van EU en nationale (waaronder de Belgische) mededingingsautoriteiten in sportaangelegenheden waren er nooit geweest zonder Bosman.⁴ Enz.

Het verschil is dat elk van deze andere arresten schatplichtig zijn aan en ook niet dezelfde impact zouden gehad hebben, zonder Van Gend & Loos. In die zin is Van Gend & Loos (& Costa/Enel) het ‘oerarrest’ waarin het Hof van Justitie een Copernicaanse revolutie predikte wanneer het overwoog dat het (toenmalige) EEG-Verdrag niets te maken had met klassieke internationale verdragen (zoals GATT, ….) maar integendeel, “dat de Gemeenschap in het volkenrecht een nieuwe rechtsorde vormt ten bate waarvan de Staten, zij het op een beperkt terrein, hun soevereiniteit hebben begrensd en waarbinnen niet slechts deze Lid-Staten, maar ook hun onderdanen gerechtigd zijn;”

Een nieuwe rechtsorde dus. Zoals een nieuw sterrenstelsel, een nieuwe levensvorm, een nieuw muziekgenre, een nieuwe kunstvorm. En het Hof gaf meteen ook aan wat dat impliceerde: “dat het gemeenschapsrecht derhalve, evenzeer als het, onafhankelijk van de wetgeving der Lid-Staten, ten laste van particulieren verplichtingen in het leven roept, ook geëigend is rechten te scheppen welke zij uit eigen hoofde kunnen geldig maken”. Gevolg: De onderneming Van Gend & Loos kon zich op de ‘directe werking' beroepen van het verbod op douanerechten in het EEG-Verdrag om een heffing in Nederland op de invoer vanuit Duitsland van ureumformaldehyde⁵ te betwisten. Met andere woorden individuen (en ondernemingen) kunnen het EU Verdrag inroepen tegen elkaar maar ook tegen Lid-staten (en zelfs tegen de EU zelf). En dat EU recht stond dus nu plots boven alles, zoals de zon alle planeten in een baan houdt en van licht en warmte voorziet, zoals de nieuwe Leeuwenkoning die net Pater Familias was geworden.

Kortom, Van Gend&Loos is bijna een Verdrag op zichzelf, of minstens het eerste allesoverstijgend Protocol of het inleidend ‘Leitmotiv’ dat aan het gehele EU-Verdrag een nieuwe dimensie geeft die de ‘founding fathers’, hoe virtuoos zij ook waren, niet hadden durven voorzien. Als de arresten Francovich, Dassonville, Bosman en Skanska in de evolutieleer van Darwin, nieuwe geëvolueerde levensvormen waren, zou Van Gend&Loos de ‘oerknal’ of “big bang” zijn en het begin van de levensvormen tout court.

En het is nog niet alles (maar wordt onterecht onderbelicht in de literatuur)…. Van Gend & Loos heeft voor het eerst duidelijk gemaakt welke leidende (bewust niet met lange ‘ij’) rol een rechtscollege, het Hof van Justitie, zou spelen in de rechts- en daardoor ook de economische en sociale ontwikkeling van de EU. Ook dat was voor velen op het Oude Continent buiten de lijntjes tekenen.

Om het Hof van Justitie te vieren selecteerde Frank Wijckmans van contrast, samen met zijn teamleden van de Europese en mededingingsrechtelijke praktijk, na veel wikken en wegen de vijf belangrijkste arresten uit zovele jaren rechtspraktijk:

1. Het Bosman arrest door de combinatie van het diepmenselijke verhaal met de ingrijpende gevolgen voor de toch wel zeer populaire voetbalwereld
2. Het Van Gend & Loos arrest omdat het Hof het Europees recht veel dichter bij de Europese burger heeft gebracht
3. Het Dassonville arrest, maar het had evengoed Cassis de Dijon kunnen zijn
4. Het Francovich arrest dat de lidstaten heeft wakker geschud om werk te maken van de omzetting van Europese richtlijnen
5. Het Skanska arrest omdat dit een mooi voorbeeld is van hoe, via de rechtspraak, de publiekrechtelijke handhavingslogica wordt doorgetrokken naar het privaat recht