Ge­van­ge­nis­straf­fen tussen 2 en 3 jaar krijgen uitvoering vanaf 1 september

De bepalingen inzake de gevangenisstraffen van drie jaar en minder uit de Wet Externe Rechtspositie van 17 mei 2006 treden in werking op 1 september 2022. Bij wet van 18 mei 2022 werd ervoor gekozen om dit gefaseerd te doen.

Alle definitieve veroordelingen met een straftotaal van meer dan 2 jaar tot en met 3 jaar en geveld vanaf 1 september 2022 zullen effectief uitgevoerd worden. Voor andere veroordeelden blijft het huidige systeem van de omzendbrieven gelden.

Er zijn evenwel enkele overgangsbepalingen waarmee men rekening moet houden. Wanneer samen met de veroordeling uitgesproken vanaf 1 september 2022 nog één of meer andere veroordelingen die dateren van voor die datum gelijktijdig ten uitvoer worden gebracht, dan is de wet niet van toepassing. Als daarentegen eerst uitsluitend nieuwe veroordelingen worden uitgevoerd en er nadien pas een gevangenisstraf in uitvoering wordt gebracht die al uitgesproken werd voor 1 september 2022, dan zijn de nieuwe regels wel van toepassing. Ongeacht de datum van uitspraak zal de wet ook gelden als aan één van de veroordelingen een terbeschikkingstelling verbonden is.

De hervorming wijzigt niets aan de vervroegde invrijheidstelling. Dit blijft mogelijk nadat 1/3 van de straf is uitgezeten. Zes maanden voordat de veroordeelde zich in de tijdsvoorwaarden bevindt voor de toekenning van de voorlopige invrijheidstelling kan ook nog steeds elektronisch toezicht worden aangevraagd. Het is de strafuitvoeringsrechter (niet de strafuitvoeringsrechtbank) die de strafuitvoeringsmodaliteiten zal toekennen.

Vanaf 1 september 2023 volgt de effectieve uitvoering van de gevangenisstraffen beneden de 2 jaar, waarop dezelfde regels van toepassing zullen zijn.

De hervorming vereist een mentaliteitsverandering bij magistraten en advocaten. Momenteel is het elektronisch toezicht vooral een vorm van vrijheidsberoving waarop men automatisch terugvalt voor de korte straffen door de overbevolking in de gevangenissen. Er wordt daarom erg weinig gepleit voor elektronisch toezicht als autonome straf. Zodra de korte straffen effectief worden uitgevoerd, zal dit echter belangrijker worden. Anders zullen heel wat veroordeelden voor wie een elektronisch toezicht een gepaste straf is, in de gevangenis belanden.

De uitvoering van de korte vrijheidsstraffen is talloze keren uitgesteld. De reden daarvoor was steeds de overbevolking in de gevangenissen. Dat probleem is uiteraard niet van de baan. De nieuwe gevangenissen in Dendermonde en Haren moeten hun deuren nog openen en er is voorlopig nog maar 1 detentiehuis beschikbaar. Op korte termijn liggen er dus heel wat uitdagingen om de verhoogde toestroom ten gevolge van deze hervorming het hoofd te bieden. Er staan immers mensenrechten op het spel.

Minister van Justitie Van Quickenborne wil echter niet langer wachten om komaf maken met het oude systeem en de uitwassen die daarmee gepaard gaan. Zo zal de strafuitvoering eindelijk in handen komen te liggen van de rechterlijke macht, met name de strafuitvoeringsrechter, en niet langer de uitvoerende macht. Bovendien legt het de nefaste praktijk aan banden waarbij rechters kunstmatig zwaardere straffen uitspreken om zeker te zijn van een periode van vrijheidsberoving. Die aspecten kunnen we in ieder geval alleen maar toejuichen.