Voorzitter op vrijdag: "Inzetten op educatieve communicatie, digitalisering en alternatieve geschillenoplossing, daarin valt nog bijzonder veel te winnen"
Interview met mr. Jan De Lien Europees Migratiepact in werking getreden
Op 11 juni is het Europees Migratiepact in werking getreden. Dat betekent dat België tegen 12 juni 2026 het hele pakket aan asiel- en migratiemaatregelen zal moeten hebben omgezet. We polsten bij mr. Jan De Lien, onze vertegenwoordiger in de CCBE Migration Committee, wat er zal veranderen en wat volgens hem de implicaties zullen zijn.
Er is al veel over gezegd, maar toch nog even opfrissen: wat is het nieuw Europees Migratiepact?
Mr. De Lien: "Het nieuw migratiepact is een pakket van Verordeningen en Richtlijnen die verband houden met asiel en migratie en waarmee de EU een strenger asielbeleid wil voeren. Zo is er onder meer nieuwe wetgeving over de asielprocedure, screeningprocedures, de aanpak van crisis- en overmachtsituaties, Eurodac en een nieuwe Dublin-regeling. Het pact is veel gedetailleerder dan de huidige Europese regelgeving en laat de lidstaten erg weinig ruimte voor eigen beleid. Dat zal de Belgische asielprocedures dan ook grondig door elkaar schudden."
Wat zijn de belangrijkste nieuwigheden?
Mr. De Lien: "Men heeft gekozen voor maximale snelheid van de procedures waarbij de rechtsbescherming van de kandidaat-vluchteling tot een minimum wordt herleid. Zo voorziet een screening periode in de mogelijkheid van detentie gedurende vijf of tien dagen zonder rechtsbijstand of de mogelijkheid op een beroep. De mogelijkheid van versnelde procedures wordt gigantisch uitgebreid (grensprocedures, tweede aanvragen, veilige derde landen) en er zal niet worden voorzien in schorsende procedures tegen beslissingen genomen in die procedures. Ook de mogelijkheden van detentie worden opnieuw uitgebreid en ook minderjarigen zullen moeten worden gedetineerd als het van Europa afhangt. Griezeliger wordt het wanneer de richtlijnen ook de mogelijkheden op bijstand van een advocaat gaan beperken in die procedures."
Kortere deadlines, meer detenties, meer hakbijlen maar ook meer procedures zullen het werk bemoeilijken van de advocaten.
Waar liggen volgens u de grootste uitdagingen en problemen met dit nieuwe kader?
Mr. De Lien: "De uitdaging ligt in de implementatie. De lidstaten hebben nu minder dan twee jaar om deze vijf richtlijnen om te zetten in wetgeving. Omdat vele bepalingen gewoonweg in strijd zijn met de Conventie van Genève en andere verdragen zal het laatste woord wellicht toekomen aan het Europees Hof van Justitie om knopen door te hakken. Dat zal wellicht gebeuren nadat al veel landen de richtlijnen hebben omgezet. Het thema zal dus nog lang op de agenda blijven en het is maar de vraag of alle lidstaten individueel de implementatie rond krijgen zonder kleerscheuren. Denk maar aan de opsluiting van kinderen. Op 2 mei 2024 werd dit in België bij wet verboden en ook in Ierland bestaat zo’n verbod. In Nederland gebeurt dat bijvoorbeeld wel. We zitten dus met een berg richtlijnen waarin tal van maatregelen zitten waarvan het mijns inziens twijfelachtig is of zij de mensenrechtelijke toets zullen doorstaan en die politiek in sommige lidstaten net daarom zeer gevoelig liggen."
Zal het een impact hebben op het werk van de advocaat?
Mr. De Lien: "Het zal in de eerste plaats een impact hebben op kandidaat-vluchtelingen. Mijn inschatting is dat we binnen nu en twee jaar een heel andere asielprocedure zullen zien. Ik denk dat we zullen terugkeren naar het oude systeem waarbij asielaanvragen eerst ontvankelijk verklaard moeten worden alvorens ze behandeld werd. Het heeft toen jaren geduurd en hele hoop procedures door advocaten voor men inzag dat dit eigenlijk onwerkbaar was. Kortere deadlines, meer detenties, meer hakbijlen maar ook meer procedures zullen het werk bemoeilijken van de advocaten. Denk daarbij, dat de richtlijnen uitdrukkelijk het recht op tweedelijnsbijstand beperken van deze rechtzoekenden wanneer het gaat om tweede aanvragen of in de screeningsperiode."
De CCBE heeft invloed gehad op de toegang tot juridische bijstand doorheen het migratiepact en met succes gelobbyd dat advocaten daadwerkelijk toegang hebben tot derdelanders tijdens de screening.
U zetelt voor OVB in de Migration Committee van de CCBE. Heeft de CCBE ons van (nog) erger kunnen besparen?
Mr. De Lien: "De CCBE heeft toch enige invloed kunnen hebben op de toegang tot juridische bijstand doorheen het migratiepact. Zo voorziet de definitieve versie van de Verordening asielprcocedures in een daadwerkelijk recht op juridische bijstand in alle fasen van de procedure. De CCBE heeft ook met succes gelobbyd dat advocaten daadwerkelijk toegang hebben tot derdelanders tijdens de screening. Maar er zijn andere punten die ondanks de geleverde inspanningen niet gewijzigd zijn. Zo wordt “juridisch advies” tijdens de administratieve procedure nergens duidelijk gedefinieerd en moeten lidstaten pas tijdens de beroepsprocedure voorzien in kosteloze rechtsbijstand."
Het stof rond het migratiepact is nog lang niet gaan liggen, maar intussen is er al een ander ontwerp van richtlijn dat de gemoederen beroert, de zogenaamde anti-smuggling directive. Wat houdt dat ontwerp in?
Mr. De Lien: "Het is eigenlijk een revisie van de oude richtlijn inzake mensensmokkel en hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen. Het ontwerp voorziet in een ruimere omschrijving van het misdrijf maar ook in veel strengere straffen."
Een nota van uw hand werd onlangs goedgekeurd op de Algemene Vergadering van de CCBE. Wat zijn de problemen en aanbevelingen die we op Europees niveau zullen aankaarten?
Mr. De Lien: "Waar de vorige richtlijn een duidelijke humanitaire clausule bevatte en de bijstand van een advocaat of een arts de jure niet kon worden beschouwd als hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen, is in het nieuwe ontwerp deze clausule verwijderd. Er word in de aanhef nog wel verwezen naar het feit dat advocaten niet geviseerd worden in de richtlijn, maar toch. Voor NGO’s die vaak ook de link leggen tussen deze precaire groep mensen en advocaten is er duidelijk geen vangnet meer voorzien. Het is duidelijk dat het weghalen van deze clausule ook een chilling effect op advocaten zal hebben. We pleiten daarom voor duidelijkere definities en de invoeging van een verplichte, uitdrukkelijke en brede solidariteitsclausule."
Hopelijk kan de CCBE haar lobbytaak hier waarmaken. Hartelijk dank voor dit gesprek.
Alle teksten uit het migratiepact
Ook interessant
Dit was de CCBE Plenary Session in Lausanne
Op de Algemene Vergadering van de CCBE in Lausanne werden papers goedgekeurd over de rechtsbijstandsverzekering, de universele afschaffing van de doodstraf en de ontwerprichtlijn over de hulpverlening bij illegale binnenkomst, doortocht en verblijf in de EU.
EHRM beschermt vrije meningsuiting van advocaten
Op 16 mei 2024 deed het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uitspraak in de zaak Lutgen tegen Luxemburg. Aanleiding was de strafrechtelijke veroordeling van een advocaat voor minachting van de rechtbank in het kader van zijn beroepsuitoefening. Het EHRM oordeelde unaniem dat er sprake was van een schending van de vrijheid van meningsuiting.