Drie ope­nings­con­fe­ren­ties, telkens op een bijzondere locatie

De Jonge Balie Limburg koos een uitermate bijzondere locatie voor de openingsrede: het voetbalstadion van Genk. Met een overdekt podium op het voetbalveld en de toehoorders in de tribune. Voetbalwedstrijden in dit stadion beginnen traditioneel met het aanheffen van het lied "Forza Genk". Mr. Arthur Verhaegen, voorzitter van de Conferentie van de Jonge Balie Limburg zong de openingsconferentie, lichtjes chauvinistisch, in met "Forza Limburg". De Limburgse balie koos voor het eerst een vrouw als openingsredenaar, het werd mr. Poets die door de studenten van de PXL Hogeschool in Hasselt nog tot beste lesgeefster ooit werd uitgeroepen.

Titel: Voor 16u besteld, morgen geleverd. De sociale fraude krijgt u er gratis bij

De titel verraadt het al: het is een onderwerp dat méérmaals de pers heeft gehaald én op het punt staat voor een ware ommeslag in het sociaal recht te zorgen, m.n. de saga van de postorderbedrijven!

Als advocaat arbeidsrecht en docent Sociale Wetgeving aan de PXL Hogeschool heeft mr. Poets die saga uiteraard met veel interesse gevolgd.

Bij invallen in postorderbedrijven stelden de inspectiediensten een lijst van inbreuken vast. Er was zelfs sprake van mensenhandel, uitbuiting en kinderarbeid. Een brug te ver denkt u? Antwoord u met: Ja, dan schotelt mr. Poets u deze vraag voor:

Hoe is de situatie zo scheef kunnen groeien dat we vandaag met inbreuken als mensenhandel en kinderarbeid worden geconfronteerd?

De postorderbedrijven werken met onderaannemers die op hun beurt met onderaannemers werken die op hun beurt...tot je een lange keten van onderaannemers krijgt waarin elke onderaannemer zijn kosten maximaal wil drukken door mensen maximaal in te zetten, versta: uit te buiten en dat leidt tot 2 grote inbreuken:

1. schijnzelfstandigheid
2. verboden terbeschikkingstelling, in de volksmond ook 'het uitlenen van personeel' genoemd

In afwachting van de Nieuwe Postwet van minister De Sutter heeft mr. Poets een eigen voorstel klaar: koppel de Kruispuntdatabank van de sociale zekerheid aan een verplicht tachograafsysteem dat bovendien wordt uitgebreid naar vervoer onder de 3,5 ton (de zogenaamde camionettisering, weet u wel?).

Tachograafgegevens kunnen worden opgevorderd door inspectiediensten, zodat de inspectie kan nagaan wie de bestuurder is. De inspectie zou dan via het rijksregisternummer kunnen nagaan of die bestuurder ingeschreven staat als werknemer of via de KOB kunnen nagaan of de bestuurder als zelfstandige actief is. Is het een zelfstandige, dan kan worden getoetst of het een échte zelfstandige is. Is het een werknemer, dan kan de inspectie nagaan of de arbeidsvoorwaarden worden gerespecteerd.

Maar mr. Poets maakt zich geen illusies: vooraleer een dergelijk systeem er ooit komt moet er nog een lange politieke weg bewandeld worden.

Voor stafhouder Delbrouck aan zijn repliek begon gaf hij, naar goed gebruik bij de balie Limburg, een mini-toga aan mr. Poets die binnenkort voor de tweede keer moeder wordt. Vervolgens feliciteerde hij haar met de boeiende openingsrede en hij stelde haar voor dat ze haar studenten aan de hogeschool bij wijze van nieuwe case eens de situatie van de advocaat-stagiair voor te leggen.

De advocatuur als exclusief selectiekantoor

Elk jaar zoekt een aanzienlijk aantal stagiairs andere oorden op, ze vertrekken onder meer naar de magistratuur, het bedrijfsleven of een functie bij de overheid. Waarom ze vertrekken?

• de work-life balance
• de onzekerheid die bij het zelfstandigenstatuut hoort

In mei vorig jaar oordeelde de Algemene Vergadering van de OVB nog dat de advocaat-werknemer nog altijd niet aan de orde was. Anderzijds, onze collega's van Avocats.be verplichten advocaten niet om het zelfstandigenstatuut aan te nemen.

Stafhouder Delbrouck vraagt zich af:

• Is het nog langer verantwoord om de toegang tot het beroep voor te behouden aan mensen die zelfstandig willen worden?
• Wat wint de advocatuur als het verbod op de advocaat-bediende behouden blijft?

In 2006 oordeelde het Hof van Cassatie dat de wettekst zelf verantwoordt dat advocaten hun beroep alleen als zelfstandigen mogen uitoefenen, zonder dat het Hof zich daarmee uitspreekt over het te verkiezen statuut. Wel bevestigt het arrest opnieuw het grote belang van het principe van de onafhankelijkheid van de advocatuur.

Toch meent stafhouder Delbrouck niet dat deze onafhankelijkheid de mogelijkheid tot een advocaat-bediende in de weg staat. Want ook de advocaat-bediende blijft in eerste instantie een advocaat en heeft dus gezworen dat hij geen zaak zal verdedigen die naar zijn eer of geweten niet rechtvaardig is. Daarenboven houdt het afsluiten van een arbeidsovereenkomst ook in dat er een waarborg kan worden ingebouwd waarbij de stagiair de aanwijzingen van zijn patron alleen maar moet opvolgen als die aanwijzingen verenigbaar zijn met zijn onafhankelijkheid als advocaat.

Wel is de stafhouder een fervent tegenstander van een Brussels initiatief waarbij advocaten als bediende tewerkgesteld zijn binnen een vzw en waarin zij samen met maatschappelijk werkers, psychologen en andere hulpverleners eerstelijnsbijstand verlenen. Als het van de PS afhangt wordt dit systeem verder uitgebreid tot de tweedelijnsbijstand.

Voor stafhouder Delbrouck is dit een brug tever omdat een advocaat in dienst van de overheid zich niet langer onafhankelijk kan opstellen tegenover die overheid en die onafhankelijkheid is een van de pijlers van het beroep van advocaat.

Laten we de koe bij de horens vatten, besluit de stafhouder, en werk maken van de mogelijkheid voor advocaten om te kiezen voor het statuut van bediende in dienst van een advocaat. Want door het krampachtig vasthouden aan het zelfstandigenstatuut dreigt de advocatuur de strijd om jong talent te verliezen.

De openingsconferentie in Leuven vond plaats op een wijndomein en net als vorig jaar koos de Jonge Balie Leuven voor een niet-advocaat als openingsredenaar.

Titel: How (not) to get away with murder

Wim Van de Voorde, hoofd van de dienst forensische geneeskunde van het UZ Leuven, gaf zijn visie op het al dan niet bestaan van de perfecte moord:

Veel hangt af bij de vaststelling van het overlijden. Een perfecte moord kan zo door de mazen van het net glippen.

Neem nu: een val van een trap in een appartementsblok: als u dat aan de politie (101) meldt komt de politie meteen mee met de arts die het overlijden moet vaststellen. Als u de 100/112, de medische hulplijn, belt voor een val van de trap komt de politie niet mee.

Dus: eerste maze in het net: in sommige gevallen is de politie zelfs niet eens op de hoogte van een overlijden.

Een arts moet op strook C van het zogenaamde model IIIC drie zaken invullen:

• de naam van de overledene
• datum en tijdstip van het overlijden
• ja of neen bij de vraag ‘gerechtelijk-geneeskundig bezwaar’.

Tweede maze in het net: artsen met weinig ervaring schatten de aard van overlijden verkeerd in

Artsen krijgen hierover maar een paar uurtjes les in het voorlaatste of het laatste jaar en dan komt het op de koop toe hooguit enkele keren per jaar voor dat ze bij een overlijden moeten inschatten of er een verdachte doodsoorzaak is.

Een omzendbrief van procureur-generaal Liégeois bracht in 2016 soelaas. In dat document staat onder meer opgesomd welke overlijdens als verdachte overlijdens moeten worden beschouwd, de zogenaamde ongewone sterfgevallen.

Het parket Limburg past deze omzendbrief sindsdien rigoreus toe en de FGP Limburg stelt vast dat, in vergelijking met vroeger, een derde van de dodingen nu wel als verdacht wordt bestempeld.

Waarheidsvinding door medische kennis en kunde:

Over de aard van het overlijden komt er dan finaal duidelijkheid door een 3-pijler aanpak met:

• Forensisch onderzoek via uitwendige schouwing en een autopsie door een arts-specialist in de gerechtelijke geneeskunde
• Politioneel tactisch onderzoek
• Wetenschappelijk-technisch sporenonderzoek

Elk contact laat sporen na, aldus prof. Van de Voorde. Uit de vele praktijkvoorbeelden die hij gaf vermeld ik graag dit: ooit werd een moordenaar ontmaskerd nadat een blauwe plek bemonsterd werd en er DNA van de dader op gevonden werd.

Forensisch pathologen zijn onontbeerlijk in het kader van de juridische waarheidsvinding. Alleen hoopt prof. Van de Voorde dat Vrouwe Justitia niet stilaan blind wordt door een gebrek aan professionelen. Er haakten al zoveel mensen ontgoocheld af dat er in het rechtsgebied van Leuven en Limburg momenteel maar 5 voltijdse arts-specialisten meer over zijn om de 24u op 24, 7 dagen op 7 permanentie te bemannen, een 10-tal voor heel Vlaanderen.

Stafhouder Aps gaf toe dat hij even (heel toepasselijk!) lijkbleek uitsloeg toen bleek dat hij geen uitgeschreven tekst van de openingsredenaar kreeg. Voor de opmaak van zijn repliek nam hij dan maar noodgedwongen zijn toevlucht tot een weekendje bingewatchen van de Canvasreeks Misdaaddokters. Waarna de gebruikelijke hapjes op zaterdagavond voor de buis er nadien wel iets minder vlot in gingen, aldus de stafhouder.

Recent nog las de stafhouder in HUMO een artikel waarin Philippe Boxho, een Luikse collega van prof. Van de Voorde, op exact dezelfde nagel klopte. Ook dr. Boxho wees op een acuut gebrek aan middelen en vatte het in een slagzin samen: "De perfecte misdaad bestaat in België alleen door het falen van de overheid."

De parketten willen maar al te graag inzetten op meer forensisch onderzoek maar ook zij stuiten op...budgettaire beperkingen.

Maar de stafhouder leeft op hoop. Tenminste, als hij de persberichten en de filmpjes op de website van Team Justitie mag geloven. Vorig jaar werd nog met veel bravoure aangekondigd dat het budget voor justitie tegen 2024 van 2 naar 2,5 miljard wordt opgetrokken.

Tot slot staat stafhouder Aps nog even stil bij de verstandhouding tussen wetsdokters en advocaten. Stafhouder Aps verwijst naar een uitspraak die professor Van de Voorde in 2007 deed. Omdat Wim Van de Voorde het toen had over advocaten die zinswendingen uit een deskundig verslag scrupuleus interpreteren vermoedt stafhouder Aps dat de arts het niet zo begrepen heeft op die interpretatievrijheid van de advocaat.

Waarna hij professor Van de Voorde naar een wijndomein in Henegouwen. In het kasteel van het wijndomein zeeg een markiezin er ooit dood neer terwijl ze een brief aan het schrijven was. De moord werd nooit opgehelderd. Als professor die cold case kan oplossen krijgt hij van de stafhouder een fles wijn cadeau.

Het ontlokte professor Van de Voorde nog de onthutste reactie dat het de allereerste keer is dat hij na een rede met een opdracht naar huis gestuurd wordt.

Titel: Duurzaamheid en recht

Duurzaamheid is een echt buzzwoord geworden, we worden ermee om de oren geslagen. Prof. dr. Gruyaert vraagt zich af of de termen recht en duurzaamheid wel samengaan, de vele wetswijzigingen van de voorbije jaren doen daaraan twijfelen. Het recht is dan misschien wel niet duurzaam in de zin van toekomstbestendig maar wanneer een samenleving evolueert naar een meer duurzame samenleving dan moet het recht mee evolueren.

Of: hinkt het recht achterop?

Prof. Gruyaert illustreert haar betoog met een arrest van 22 oktober 2021 van het Hof van Cassatie. De zaak ging over platanen en beuken waarvan de takken over de perceelsgrens hingen. De buur vroeg aan de vrederechter om de takken te mogen snoeien. Een expert oordeelde dat het voortbestaan van de oude bomen ernstig in het gedrang zou komen wanneer de buur die bomen ingrijpend zou snoeien.

De buur ging in beroep en de rechtbank van eerste aanleg te Luik oordeelde dat er sprake was van rechtsmisbruik in hoofde van de buur. De voordelen voor de buur zouden niet opwegen tegen de nadelen en voor die nadelen hield de rechtbank onder meer rekening met de omgevingsrechtelijke, menselijke en sociale gevolgen. De percelen lagen in een park en als de bomen zouden verdwijnen zou dat het collectieve belang, de groene long in een verstedelijkt gebied, aantasten.

Maar het Hof van Cassatie heeft geen oor voor duurzaamheidsargumenten of voor het collectieve belang van groen voor de omgeving. Het cassatiearrest staat dus haaks op de transitie richting een duurzamere samenleving.

Toch is de transitie naar meer duurzaamheid onmiskenbaar ingezet, ook in het recht, zegt prof. Gruyaert.

Duurzaamheid wordt wel eens bestempeld als een complex en lastig probleem. Bij duurzaamheidsvraagstukken ligt de oplossing niet voor de hand.

Een voorbeeld van aandacht voor duurzaamheid en het collectieve belang vindt prof. Gruyaert in het artikel over gemene voorwerpen in het nieuw burgerlijk wetboek. Gemene voorwerpen zijn zaken als wind, lucht zonlicht...zaken die aan niemand toebehoren maar die iedereen mag gebruiken. Het nieuwe artikel 3.43 van het BW bepaalt dat er bij het gebruik van die voorwerpen rekening moet worden gehouden met het algemeen belang, met inbegrip van het belang van toekomstige generaties. Dit is een uitdrukkelijke keuze voor duurzaamheid, vanuit het groeiende besef dat onze natuurlijke rijkdommen eindig zijn.

Dit is een mooie illustratie van het recht dat meer focust op het collectieve. Het Hof van Cassatie hinkt dus echt achterop in het hierboven besproken arrest al heeft de wetgever nu wel een mouw gepast aan deze eerder ongelukkige rechtspraak.

De openingsredenaar besluit dat het in onze huidige maatschappij niet langer verantwoord is om bij privaatrechtelijke geschillen (zoals bij burenhinder) geen aandacht te hebben voor het collectieve belang. Ze adviseert u als advocaat om die duurzaamheidskaart te trekken, als aanvulling op het behartigen van het private belang van uw cliënt.

Stafhouder Matthijs duidt eerst de keuze voor een niet-advocaat als openingsredenaar want dit druist in tegen een jarenlange West-Vlaamse traditie. Als verzachtende omstandigheid roept stafhouder Matthijs in dat prof. Gruyaert tot voor kort nog advocaat was en dat ze de toga, naar eigen zeggen, nog altijd niet definitief aan de haak heeft gehangen.

Maar daarbij mogen we wel de essentie van het beroep verloochenen, aldus stafhouder Matthijs. Als advocaten het algemeen belang als maatstaf nemen op weg naar meer duurzaamheid zal dit ongetwijfeld druk zetten op de essentiële plicht van partijdigheid van de advocaat.

Stafhouder Matthijs benadrukt dat het onderwerp van de openingsrede alvast een uiterst actueel thema binnen onze samenleving aanraakt, al zijn advocaten en juristen het wel niet altijd eens over hoe we die duurzaamheid ons recht kunnen integreren.

Stafhouder Matthijs wijst de openingsredenaar wel terecht, ze vindt dat prof. Gruyaert de termen collectief en algemeen belang door elkaar gebruikt. Aan de hand een artikel van mr. Pieter Grillaerts uit het boek Duurzaamheid en recht schetst de stafhouder haarscherp het verschil tussen het algemeen en het collectief belang:

• het algemeen belang belangt de gemeenschap in haar geheel aanbelangt
• het collectief belang vormt een tussenniveau tussen het niveau van het individuele en het algemeen belang. Denk daarbij aan doelstellingen van verenigingen die milieu- of natuurbehoud nastreven. In de zogenaamde Klimaatzaak is bijvoorbeeld duidelijk sprake van een collectief belang

Het hierboven besproken cassatiearrest gaat volgens stafhouder Matthijs specifiek over het algemeen belang en is de uitspraak van het Hof van Cassatie hierdoor perfect te verantwoorden. Al vindt ze wel dat het Hof een kans liet liggen om de voorwaarden te specifiëren waaronder het algemeen belang in overweging kan worden genomen bij de analyse van de omstandigheden van de zaak en de individuele belangen van de betrokken partijen.

Waarna er hierover werd nagepraat, tussen pot en pint, en in Roeselare is dat uiteraard met een Rodenbach van het vat.